De kunstwandeling in vogelvlucht
Klein in afstand, slechts zo’n 4 kilometer, groots in beleving. Tjokvol kunst en cultuur, van oud tot heel recent, en boordevol achtergrondinformatie. Ooit geweten dat ‘s-Heerenberg aan de basis heeft gestaan van wat is uitgegroeid tot een dierenpark met wereldwijd aanzien, Burger’s Zoo? En zo zijn er nog veel meer interessante wetenswaardigheden die in deze wandeling door beeld en tekst volop aandacht krijgen.
Kunstwerken op deze route
Hondehut
Kunstenaar: Onbekend
De Hondehut is in de 15e eeuw gebouwd op de fundamenten van een van de grotere muurtorens van de stad. Het fungeerde destijds als wachttoren.
Bron: St. Montferland Marketing
Caféterras bij nacht
Kunstenaar: Roosart
Deze in 2020 gemaakte muurschildering is een reproductie van het beroemde schilderij Caféterras bij nacht (Place du Forum) van Vincent van Gogh. Het originele werk dateert uit 1888.
Bron: www.berghapedia.nl
De Pungelaar
Kunstenaar: Gerrit Heuveling
De pungelaar is een houten beeld aan de gevel van grenscafé De Peer ter herinnering aan de vroegere smokkeltochten over de grens met Duitsland. Een pungelaar liep vroeger voor de smokkelaars uit, met een zak waarin geen smokkelwaar zat, maar riet of hooi. De smokkelaars liepen op veilige afstand achter hem. Gebeurde er met de pungelaar niets, dan ging men er vanuit dat de kust veilig was. Grenscafé De Peer was een ontmoetingsplaats voor smokkelaars. Hier werden afspraken gemaakt en opdrachten gegeven over wat de grens overgebracht moest worden en wat men terug moest brengen
Bron: www.deoldewaskupen.nl
Schandpaal
Kunstenaar: Initiatiefnemer is Bernard Engelbarts
De schandpaal die voor het Stadhuis staat is nog niet zo oud. Bernard Engelbarts (1937-1994) was de initiatiefnemer van de paal die in de tijd van 600 jaar stad is geplaatst. De gemeente Bergh wilde voor het plaatsen van de schandpaal subsidie verstrekken mits hiervoor een gespecificeerde rekening zou worden overlegd. De rekening kwam er, maar dan net iets anders. Hierin stond exact wat er allemaal nodig was voor het bereiden van een grote pan erwtensoep! De stadsraad van ’s-Heerenberg beschouwt de schandpaal als een van de weinige echte kunstwerken in de stad. Op de dwarsligger van de paal staan de letters W-S-O-B, die staan voor Wetenschappelijk Schandaal Onderzoek Bergh.
Bron: www.berghapedia.nl
Routebeschrijving
Startpunt
Stadsplein bij café De Snor, Molenstraat 2 's-Heerenberg
Rechts van café De Snor
Oorlogsmonument
Ter herinnering aan allen die zich hebben ingezet voor de bevrijding van Nederland 1944-1945. Opdat ze nooit vergeten worden.
Vóór dit monument staat aan straatzijde
Stadswapen
Zuil met stadswapen/600 jaar stadsrechten
Aan rechter zijgevel van café De Snor hangt in de gevel
Sint Antonius
Beeld Sint Antonius: is het ‘beeldmerk’ van schuttersgilde Sint Antonius, dat stamt uit 1574, maar een voortzetting is van het Sint Sebastiaansgilde dat als sinds 1379 bestond. Het gilde deed dienst in de tijd dat de stad omgeven was door vestingwerken. Het bestond uit burgers van de stad die in het begin bewapend waren met pijl en boog en later met de haakbus en buskruit, de voorloper van het geweer. Het Sint Antoniusgilde bestaat nog steeds en kent een zestigtal gildebroeders
Bron: www.montferland.nl
Sta met het gezicht naar café De Snor en ga linksaf, Molenstraat
Op splitsing rechtdoor, Hofstraat
't Raethuys
Het Raethuys was vanaf 1531 tot 2012 het bestuurscentrum van de stad en het land van Bergh. In het verleden werd hier ook rechtgesproken en er was een kleine gevangenis. Tegenwoordig is het Raethuys het onderkomen van de Heemkundekring Bergh. De trouwzaal wordt nog steeds gebruikt voor het sluiten van huwelijken.
Joannes van Esserenhuis
Tegenover het Raethuys staat het uit de 16e eeuw daterende Joannes van Esserenhuis. Genoemd naar de pastoor die in de 80-jarige oorlog door de geuzen werd opgehangen. In dit pand is nu Stadsmuseum Bergh gevestigd. Hier kunt u de geschiedenis van het Graafschap Bergh beleven aan de hand van spannende verhalen van 5 vrouwen die iets betekend hebben in de geschiedenis van het oude graafschap, waaronder het verhaal van Mechteld ten Ham, de vrouw die in 1605 als heks werd veroordeeld en de dood vond op de brandstapel. Bron: www.stadsmuseumbergh.nl, Foto: Robin Sommers
Links vóór 't Raethuys staat
Schandpaal
De schandpaal die voor het Stadhuis staat is nog niet zo oud. Bernard Engelbarts (1937-1994) was de initiatiefnemer van de paal die in de tijd van 600 jaar stad is geplaatst. De gemeente Bergh wilde voor het plaatsen van de schandpaal subsidie verstrekken mits hiervoor een gespecificeerde rekening zou worden overlegd. De rekening kwam er, maar dan net iets anders. Hierin stond exact wat er allemaal nodig was voor het bereiden van een grote pan erwtensoep! De stadsraad van ’s-Heerenberg beschouwt de schandpaal als een van de weinige echte kunstwerken in de stad. Op de dwarsligger van de paal staan de letters W-S-O-B, die staan voor Wetenschappelijk Schandaal Onderzoek Bergh.
Bron: www.berghapedia.nl
Einde Hofstraat staan
Kasteel Huis Bergh
Het kasteel Huis Bergh is gebouwd aan het einde van de 12e eeuw. Het was Rabodo, de kleinzoon van Constantinus, de stamvader van de Heren en graven van Bergh, die opdracht gaf om het kasteel te bouwen. In de 18e eeuw kwam het kasteel in het bezit van de Hohenzollers en in 1912 werd het in verval geraakte kasteel gekocht door van Heek. Heden ten dage is het niet alleen als kasteel te bezichtigen, maar ook als museum, waar indrukwekkende collecties schilderijen en boeken te bezichtigen zijn.
Nederlands Hervormde Kerk
Naast het kasteel staat de Nederlands Hervormde kerk, de voormalige Pancratiuskerk. Deze kerk is in 1259 gebouwd door Adam van den Bergh. Na de Tachtigjarige oorlog kregen de protestanten de overhand en werd de kerk een gezamenlijk onderkomen voor de Nederlands hervormden en de katholieken.
Rechtsaf Muntwal
Munt
Al voor 1331 had ’s-Heerenberg muntrecht. De oude munt ( Ailde Monte) stond in de Walsteeg.
In het midden van de 15e eeuw werd deze verplaatst naar de Muntwal. Tegenwoordig is hier het archief van kasteel Huis Bergh gevestigd en voor bezoekers wordt er door de Berghse muntmeesters nog munt geslagen.
Rechts vóór gevel van Muntwal 1 staat
Mechteld ten Ham
Beeld geschonken in 2004 door drie stichtingen ter gelegenheid van 625 jaar stadsrechten voor de kasteelstad ’s-Heerenberg. De heks van ’s-Heerenberg, Mechteld ten Ham, weduwe van de stadsbode, werd van hekserij beschuldigd, op de Laak in Azewijn gewogen en te licht bevonden en 25 juli 1605 op de Galgenberg op de brandstapel verbrand. Mechteld ten Ham is in ons land niet de eerste, wel de laatste ‘heks’ die haar leven eindigde op de brandstapel. Sedert de invoering van deze straf in 1224 zijn duizenden mensen op beschuldiging van ketterij, hekserij en toverij ter dood gebracht. Sinds ’s-Heerenberg 600 jaar stad is, is de tragische geschiedenis van Mechteld als openluchtspel opgevoerd.
Bron: www.wikipedia.nl
Wilt u het ware verhaal van het proces en de veroordeling van Mechteld ten Ham horen, bezoek dan Stadsmuseum Bergh, waar u eerder langsliep. Ook een kopie van het marteltuig dat haar uiteindelijk heeft doen "bekennen", is daar te zien. Bron: www.stadsmuseumbergh.nlAan de gevel hangt
Grafelijke munt
De plaquette geeft aan dat de heren en graven van den Bergh muntbedrijven hadden in of bij hun kastelen in ’s-Heerenberg, Hedel en Stevensweert. De muntslag, die op middeleeuwse privileges was gebaseerd, bloeide vooral in de 16e eeuw. In het Berghse muntmeestershuis is gemunt tot ca. 1580. Daarna werden particuliere muntbedrijven niet meer getolereerd door de staat. De enige muntplaats die nog bestaat, is in ’s-Heerenberg.
Bron: www.huisbergh.nl
Volg Muntwal en na ongeveer 200 meter staat links
Hondehut
De Hondehut is in de 15e eeuw gebouwd op de fundamenten van een van de grotere muurtorens van de stad. Het fungeerde als wachttoren.
Loop voorbij de Hondehut links door klaphek het pad omhoog
Ga linksaf en volg het zandpad over de stadswal tot voorbij achterzijde kasteel
Ga eerste pad rechtsaf naar beneden richting De Plantage
Linksaf De Gaarde
Eerste pad rechtsaf
Eerste pad linksaf
Bijna aan het einde van dit pad ligt links in bosrand
Stenen Bruidsbed
Bernard Engelbarts bezong dit plekje (‘het stenen bruidsbed’) in de Plantage met het lied ’t Plekske tijdens het carnaval in 1969, waar hij zich volgens zeggen met zijn Mientje neervleidde om te vrijen. Op 21 augustus (de geboortedag van Bernard) 2010 werd dit monumentje door zijn weduwe na een optocht met dweilorkesten vanaf café De Peer onthuld. Het monumentje is een stenen kussen op een stukje gras (het stenen bruidsbed), want Bernard zong toch ‘daor is het gres now nog plat’. Kunstenaar Kim de Ruysscher maakte het stenen bruidsbed uit Ierse hardsteen.
Bron: www.deoldewaskupen.n
Links aanhouden en bocht in pad volgen
Loop terug naar De Gaarde
De Gaarde rechtdoor tot café De Peer
Rechtsaf Emmerikseweg
Op gevel café hangt
Pungelaar/Smokkelaar
Houten beeld aan de gevel van grenscafé De Peer ter herinnering aan de vroegere smokkeltochten over de grens met Duitsland, gemaakt door Gerrit Heuveling (1944-2008). Een pungelaar liep vroeger voor de smokkelaars uit, met een zak waarin geen smokkelwaar zat, maar riet of hooi. De smokkelaars liepen op veilige afstand achter hem. Gebeurde er met de pungelaar niets, dan ging men er vanuit dat de kust veilig was. Grenscafé De Peer was een ontmoetingsplaats voor smokkelaars. Hier werden afspraken gemaakt en opdrachten gegeven over wat de grens overgebracht moest worden en wat men terug moest brengen
Bron: www.deoldewaskupen.nl
Tegenover Café De Peer staan
Marechausseegebouw
In 1892 kwam er voor het eerst een marechausseedetachement in ’s-Heerenberg. Dat bestond toen nog uit twee personen. In 1895 werd dit pand gebouwd, het heeft dienst gedaan tot 1913.
Het pand staat tegenover café de Peer waar zowel marechaussees als smokkelaars bij elkaar kwamen.
Gouden Handen
Het voormalige Don Rua (Jezuïeten)klooster is gebouwd in 1910. In 1971 werd het door de paters van Don Bosco gesloten. Tussen 1975 en 1999 werd het bekend onder de naam Gouden Handen en was hier het grootste creativiteitscentrum van de wereld gevestigd. Jaarlijks kwamen hier 150.000 bezoekers. Tegenwoordig zijn hier appartementen en is er een gemeentelijke afdeling gevestigd.
Linksaf Parklaan
Ga achter voormalig Jezuïtenklooster linksaf stadspark in
Hier staat
Kruiswerkstatie
Deze kruiswegstatie in de voormalige tuin van Sint Bonifacius-klooster, nu stadstuin, bestaat uit 14 staties, opgetrokken uit rode en gele verblendsteen met wit geschilderde terracotta reliëf-voorstelling. Onder de voorstelling is in zwart marmer een tekst aangebracht. De tekst geeft de plek weer waar Jezus op weg van het huis van Pilatus naar Golgotha zou hebben stilgehouden of geleden.
Bron: www.rijksmonumenten.nl
Geheel met de klok mee de kruiswerkstaties 1 t/m 14 volgen
Ga bij statie 14 terug naar statie 1
Loop rechtdoor naar de muur en verlaat Stadspark door opening in muur
Links aanhouden, daarna linksaf Plantsoensingel Zuid
Rechtsaf Emmerikseweg/Oudste Poortstraat
Oudste straten
De Oudste Poortstraat behoort met de Kellenstraat, de Gasthuisstraat en de Hofstraat tot de oudste straten van 's-Heerenberg (ca. 1250). Bij de Oudste Poortstraat stond vanaf 1400 de Aldste Poort die deel uitmaakte van de verdedigingswerken van de stad. Foto: Oudste Poortstraat
In gevel pand Emmerikseweg 2 is
Glas-in-lood raam
Het woonhuis aan de Emmerikseweg 2 is in 1928 gebouwd in opdracht van huisarts L. Knoppien naar een ontwerp van de Limburgse architect Alphons Rats. Hij gaf zijn huis de naam Papaver, die in het glas-in-loodraam was aangebracht, zijnde een verwijzing naar zijn beroep. Dit was het eerste huis buiten de oude stad. In 1963 is door notaris B.E. Zuure het huis verbouwd volgens een ontwerp van architect Hebly uit Aalten. Hierbij is het oorspronkelijke glas-in- loodraam vervangen door een glas-appliqué van de kunstenaar Floris van Tetterode. Het is een abstracte voorstelling waarin een groot aantal verschillende kleuren is verwerkt. Met deze wijziging verdween de huisnaam Papaver.
Bron: www.berghapedia.nl
Vlak voor afslag Walsteeg is in Oudste Poortstraat gevestigd
Bibliotheek
Het gebouw waar nu de bibliotheek in gevestigd is, was van origine een van de scholen van
’s-Heerenberg. Vanaf het midden van de jaren zeventig heeft het verschillende functies gehad.
Linksaf Walsteeg
Tussen Walsteeg 5 en 7 op gevel
Caféterras bij nacht
Achter dit daglonershuisje heeft Roosart in 2020 een wandschildering aangebracht. Het is een reproductie van het wereldberoemde schilderij Cafeterras bij nacht (Place du Forum) van Vincent van Gogh uit 1888.
Bron: www.berghapedia.nl
Rechtsaf Het Kattenburg
Rechts voor u staat
Synagoge
De synagoge is gebouwd vóór 1801 en heeft voor de ’s-Heerenbergse Joodse gemeenschap dienst gedaan tot aan het einde van de Tweede wereldoorlog. Nagenoeg alle ’s-Heerenbergse joden zijn destijds door de Duitsers afgevoerd. In 1949 werd de synagoge verkocht aan hotel Heitkamp waar het nu nog steeds deel van uitmaakt.
Links staat
Boetselaersborg
De Boetselaersborg is gebouwd in 1550 door Daem en Hector van den Bergh, bastaardzonen van graaf Willem III van den Bergh en herbergierster Liese Poer. Dit bijzonder gebouw dankt zijn naam aan Willem Jacob van Boetselaer die het pand in 1620 van de graven van Bergh mocht kopen.
Linksaf Oudste Poortstraat
Direct Rechtsaf Kellenstraat
Rechtsaf Gasthuisplein
Gasthuis
Hier stond het in het midden van de 15e eeuw gebouwde gasthuis. Een onderkomen voor armlastigen en zieken. Stichting het Gasthuis bestaat nog steeds en heeft een sterke sociale functie in het Berghse landschap.
Linksaf Stadswal, gaat over in Stadsplein
Aan linkerzijde in bestrating is in brons aangebracht
Stadsrechten
De westzijde van de Stadwal vormt tegenwoordig één geheel met het Stadsplein. Vroeger stond er tussen Stadswal en Stadsplein een gemetselde stenen stadsmuur, die begin 70-er jaren is afgebroken. Op de plek van de voormalige stadsmuur is in 2014 over een flinke lengte een plaquette gemaakt met daarop de stadsbrief van 1379, waarmee ’s-Heerenberg zijn stadsrechten kreeg. Deze plaquette is van brons en gemaakt naar een idee van Hans Hegman
Bron: www.berghapedia.nl
Links op gevel appartementencomplex
Engelen
In het kader van 75 jaar vrijheid heeft Roosart in 2020 een muurschildering gemaakt van vier portretten van mensen, waarbij o.a. de ogen worden bedekt door de vleugels van een witte duif. De figuren staan symbool voor het openen van de ogen voor de vrijheid. In de afbeeldingen komen eveneens de vrijheden terug die in de grondwet staan beschreven, zoals vrijheid van onderwijs, godsdienst, huwelijk, eigendom en meningsuiting. In het midden is een muurdeel vrijgehouden voor een quote over vrijheid/bevrijding van Mark Rutte, minister- president van Nederland.
Bron: www.stemvanmontferland.nl
Veerkracht Verbeeld
Het streetart-project ‘Veerkracht’ is op initiatief van twee Masterstudenten van de kunstacademie ontwikkeld in samenwerking met de stichting Welcom en de Stichting Montferland Cultuurfonds. De muurschilderingen, bestaande uit drie panelen, staan in het teken van de Corona-periode en zijn ontworpen door Montferlandse jongeren (leeftijd 11-17 jaar) en door de jongeren zelf op de muren gespoten onder begeleiding van de Verfbrigade. Er is gekozen voor rood, wit en geel als basis voor ieder paneel omdat dit de kleuren zijn die ook in het wapen van 's-Heerenberg terug te vinden zijn.
Bron: stichting Montferland Cultuurfonds
Verder zijn op het Stadsplein op verschillende plateaus te vinden
Mientje
Het carnavalslied van zijn hand dat in de gehele Liemers en Achterhoek wordt meegezongen is ‘Mientje', het lied waarin een man zijn vrouw vraagt om hem carnaval te laten vieren. De tekst van het lied is hier gebeiteld in steen.
Bargerdieck
Over dit gedicht van André van Gestel is geen nadere informatie gevonden.
Leeuwtje van Bergh
Dit kunstwerk herinnert aan de oprichting van Burgers' Dierenpark op de grens van ’s-Heerenberg en Stokkum. Op 30 maart 1913 opende Jan Burgers dierentuin ’De Vogelweide’ op de hoek van de Peeskesweg en de Vossenweg. Hij verzamelde en fokte al langer allerlei dieren en besloot in 1913 belangstellenden de gelegenheid te geven de dieren te bekijken. Toen hij de weg van 's-Heerenberg naar zijn dierentuin vanwege de gemeente niet verhard kon krijgen, werd het park in 1920 overgeplaatst naar de Schelmseweg in Arnhem. Het dierenpark leeft daar voort onder de naam Burgers' Zoo en geniet wereldwijde reputatie. Het bronzen leeuwtje vereeuwigt de historische band van de dierentuin met ’s-Heerenberg en is ontworpen en gemaakt door Patrick Beverloo. Bron: www.heemkundekringbergh.nl
Voorbij het leeuwtje rechtsaf Molenpoortstraat
Loop tot aan Stendermolen, hier staat
Goede Herder
Het monument is een bronzen beeld van een herder die zich ontfermt over een onschuldig lam. Het beeld is op een natuurstenen sokkel geplaatst. Achter het beeld is een licht krommende gedenkmuur geplaatst, waarop de namen van de oorlogsslachtoffers zijn aangebracht. Aan de linker- en rechterzijde van de gedenkmuur is een portret in reliëf met onderschrift aangebracht van de ‘martelaren van ’s-Heerenberg’: pastoor Johannes IJsbrands Galama en kapelaan Marinus Adrianus van Rooijen. Aan de voorzijde van het monument ligt een glazen gedenkplaat, die in 1995 aan het monument is toegevoegd. Het ontwerp is van H. van Remmen en is op 12 december 1948 onthuld.
Bron: www.4en5mei.nl
Keer via Molenpoortstraat terug naar Café De Snor
Einde Route
Afstand
ca. 4 km
Parkeren
Parkeerplaats De Bleek in centrum ‘s-Heerenberg
Printversie
Download de route als pdf om zelf te printen.
Navigatie
Download het gpx-bestand van deze route in een eigen route-app of op de Garmin. Blijf onderweg wel onze website volgen om de kunstwerken andere interessante informatie niet te missen.